gun powder

Αυτή τη φορά προτιμώ να μην αφήσω στο παραπόρτι κάτι δικό μου. Σας αφήνω μια ιστορία που θυμάμαι κάθε φορά που κάποιοι συννένοχοι του συστήματος υπερασπίζονται με πάθος το αδιανόητο. Είναι ένα αληθινό παραμύθι που δυστυχώς κανείς δε μου αφηγήθηκε ποτέ παρόμοιο του από τα μέρη μας. Από εδώ, απ' των βουβών την εσχατιά.

Guy Fawkes: Ένας άνθρωπος, μια φιγούρα

Πάντοτε επίκαιρος αλλά οπωσδήποτε άγνωστος σε πολύ κόσμο. Ήρθε στη δημοσιότητα εξ αιτίας της προβολής της ταινίας V for Vendetta.

Ποιος ήταν ο Guy Fawkes; Ένας καθολικός συνωμότης που θέλησε να εξαφανίσει, την προτεσταντική αριστοκρατία, το παπαδαριό και τον ίδιο τον βασιλιά της Αγγλίας. Μια απόπειρα που έγινε θρυλική. Μια ιστορία που ταυτίστηκε με τους αναρχικούς. Δίκαια ή άδικα; Δεν είναι βέβαιο πως μια μονολεκτική απόδοση των δύο αυτών λέξεων θα ήταν ικανή να προσδιορίσει ένα γεγονός ή ένα πρόσωπο.

Ένας καθολικός στρατιώτης που ετοιμάζεται να εξοντώσει ένα ολόκληρο οίκο ευγενών, στα πλαίσια μιας συνωμοσίας, μαζί με άλλους 12 συνωμότες (Robert Catesby, Robert Keyes, Ambrose Rookwood, Thomas Wintour, Sir Everard Digby, Thomas Percy, Francis Tresham, Thomas Bates, Christopher Wright, Robert Wintour, John Grant, John Wright) δεν είναι από τις περιπτώσεις εκείνες που θα μπορούσαν να συσχετιστούν ή να ταυτιστούν με την αναρχία.

Αφού, όμως, αυτό έχει συμβεί με ένα ορισμένο τρόπο, θα ήταν χρήσιμο να προσδιοριστούν ορισμένα χαρακτηριστικά αυτής της κατάστασης και να εξετάσουμε το γεγονός απλά σε σχέση με τις κοινωνικές προεκτάσεις του.

Είναι αλήθεια πως κάθε γεγονός συνδυάζει τα προσωπικά χαρακτηριστικά των ατόμων και των επιδιώξεων που αυτά έχουν και μπορεί να πάρει προεκτάσεις ανεξάρτητες από τις θελήσεις αυτών που ξεκίνησαν μια διαδικασία.

Στην προκειμένη περίπτωση, η προοπτική μιας επανάστασης θεωρούνταν σίγουρη εφ’ όσον οι συνωμότες θα επετύγχαναν του σκοπού τους. Η όλη έκταση που πήρε η απόπειρα ανατίναξης της Βουλής ξεπερνά τα στενά όρια των προθέσεων των συνωμοτών. Το ζήτημα αποκτά ευρύτερες κοινωνικές διαστάσεις. Γίνεται τραγούδι στα χείλη εκατομμυρίων ανθρώπων μέχρι και σήμερα. Αυτό είναι που έχει ιδιαίτερη σημασία και αφορά την αναρχία. Το ότι, δηλαδή, αγκαλιάστηκε και εδραιώθηκε στις καρδιές των ανθρώπων ως μια πράξη ενάντια στην τυραννία και τους εξουσιαστές αριστοκράτες.

Οι αποστάσεις και οι συνθέσεις είναι απαραίτητες ώστε να αποφεύγονται οι ταυτίσεις αλλά και για να αναδεικνύονται εκείνα τα χαρακτηριστικά που μέσα από τους πολλούς μανδύες (θρησκευτικούς, πολιτικούς, ηθικοπλαστικούς κλπ.) φέρνουν στην επιφάνεια το πάθος των καταπιεσμένων για την λευτεριά και την απέραντη εχθρότητα τους προς κάθε εξουσιαστή…

* * *

Ο Guy Fawkes (13/04/1570-13/01/1606) ήταν Άγγλος στρατιώτης και μέλος μιας ομάδας Ρωμαιοκαθολικών συνωμοτών, που επιχείρησαν να θέσουν σε εφαρμογή την επονομαζόμενη «Συνομωσία της Πυρίτιδας» το 1605, η οποία εξουδετερώθηκε με τη σύλληψη του Guy Fawkes στις 5 Νοεμβρίου. Το σχέδιο αφορούσε τη δολοφονία του τότε βασιλιά της Αγγλίας James I, της προτεσταντικής αριστοκρατίας και των μελών και των δύο οίκων του Αγγλικανικού Κοινοβουλίου. Για να επιτευχθεί αυτό, έπρεπε να ανατιναχθεί το Παλάτι του Westminster κατά την επίσημη περίοδο έναρξης του Κοινοβουλίου το 1605.

Ο Guy Fawkes ήταν στο μεγαλύτερο μέρος υπεύθυνος για τα τελευταία στάδια εκτέλεσης του σχεδίου λόγω της στρατιωτικής εμπειρίας του και των γνώσεων του πάνω στα εκρηκτικά. Μαζί με τους συνεργάτες του κατάφερε να νοικιάσει ένα κελάρι κάτω από τη «Βουλή των Λόρδων». Αρχικά είχαν προσπαθήσει να σκάψουν ένα τούνελ κάτω από το Κοινοβούλιο, αλλά αυτό τελικά θα ήταν αρκετά δύσκολο καθώς θα έπρεπε να αποθηκεύουν και να βγάζουν έξω σε βαρέλια το χώμα και τα μπάζα. Η ανακούφισή τους ήταν μεγάλη όταν βρήκαν το κελάρι αυτό προς ενοικίαση. Το Μάρτιο του 1605 είχε γεμίσει το κελάρι με 36 βαρέλια, τα οποία εκτιμάται ότι περιείχαν συνολικά 2,5 τόνους πυρίτιδα.

Εξ αιτίας, όμως, ενός γράμματος που έπεσε στα χέρια του Γραμματέα του Κράτους και προειδοποιούσε κάποιους Καθολικούς για την επικείμενη επίθεση, άρχισαν έρευνες με αποτέλεσμα να ανακαλυφθεί και να συλληφθεί ο Fawkes σε μια επιδρομή στο κελάρι το πρωινό της 5ης Νοεμβρίου.

Ο Fawkes προσήχθη στο δωμάτιο του Βασιλιά κατά τις μια το πρωί, όπου είχαν συγκεντρωθεί όλοι οι υπουργοί. Διατηρούσε μια αμυντική συμπεριφορά, μην κρύβοντας όμως τις προθέσεις του. Όταν ο Βασιλιάς τον ρώτησε για ποιο λόγο ήθελε να τον σκοτώσει, ο Fawkes απάντησε ότι ο Πάπας τον είχε αποκηρύξει (εννοώντας τον Βασιλιά), προσθέτοντας ότι «…οι επικίνδυνες αρρώστιες χρειάζονται άμεσες θεραπείες…». Επίσης εξέφρασε στους τοπικούς άρχοντες της Σκωτίας την πρόθεση του να ανατινάξει και το κτίριο της κυβερνητικής αρχής στη Σκωτία. Στη συνέχεια οδηγήθηκε στον Πύργο του Λονδίνου, όπου και ανακρίθηκε με βασανιστήρια. Τα βασανιστήρια εκείνο τον καιρό απαγορεύονταν, αλλά ο Βασιλιάς είχε δηλώσει ότι: «…αρχικά να χρησιμοποιηθούν ήπια βασανιστήρια, τα οποία όμως να αυξηθούν προς τα χειρότερα, ώστε ο Θεός να επιταχύνει την καλή δουλειά σας…».

Ο Fawkes αρχικά άντεξε στα βασανιστήρια, αλλά τελικά υπέκυψε σε προφορική ομολογία στις 8 Νοεμβρίου, ενώ στις 10 Νοεμβρίου έγινε και γραπτή ομολογία. Χαρακτηριστική είναι η τρεμουλιαστή μορφή της υπογραφής του Fawkes στην ομολογία, μορφή η οποία υποδηλώνει τα συνεχή βασανιστήρια στα οποία βρισκόταν. Ύστερα από ανακρίσεις νέα δεδομένα έδειξαν ότι και μια άλλη ομάδα σχεδίαζε την ανατίναξη, η οποία, όμως, ποτέ δεν ανακαλύφθηκε.

Πολλοί από τους συνωμότες συνελήφθησαν και πέθαναν κατά τη διάρκεια των ανακρίσεων. Συνωμότες θεωρήθηκαν όλοι όσοι είχαν ακόμα και εργασιακή ή τυπική σχέση με κάποιον από τους 13 συνωμότες. Η δίκη που ακολούθησε ήταν αρκετά σύντομη (διήρκησε μόνο μία ημέρα) και το αποτέλεσμα προκαθορισμένο και προαποφασισμένο: ο Fawkes και οι συνεργάτες του καταδικάστηκαν σε κρέμασμα και διαμελισμό για προδοσία και απόπειρα δολοφονίας και εκτελέστηκαν στις 31 Ιανουαρίου του 1606.

Οι στόχοι των συνωμοτών συγκρίνονται με αυτούς των χαρακτηριζόμενων στην εποχή μας ως τρομοκρατών. Παρ’ όλα αυτά, ο πραγματικός τους σκοπός δεν ήταν τίποτα άλλο παρά μια ολοκληρωτική επανάσταση ενάντια στην κυβέρνηση της Αγγλίας και η εγκαθίδρυση της Καθολικής Μοναρχίας. Εκείνο τον καιρό, η λέξη «τρομοκράτης» δεν χρησιμοποιούταν.

Η συνωμοσία απλά προσδιορίστηκε ως σχέδιο προδοσίας και, όχι μόνο, δεν βοήθησε τους Καθολικούς, αλλά έφερε και πολλούς πιστούς Καθολικούς σε δύσκολη θέση. Πριν από την περίοδο αυτή, ο Καθολικισμός ήταν συνδεδεμένος με την Ισπανία και τα δεινά της Ιεράς Εξέτασης, αλλά και ύστερα από το συμβάν θεωρήθηκε προδοσία να είναι κανείς Καθολικός. Πυροδοτήθηκαν πολλές κινήσεις εναντίον των Καθολικών οι οποίοι θα έπρεπε να περιμένουν άλλα 200 χρόνια έως ότου αποκτήσουν σχεδόν ίσα δικαιώματα. Πολλοί από αυτούς που ασχολούνται με αυτή τη περίοδο ισχυρίζονται ότι στο Λονδίνο «το ενδιαφέρον που υπήρχε στο Σατανισμό και την τρομοκρατία», η οποία ενισχύθηκε και από τη Συνομωσία της Πυρίτιδας ενέπνευσε το έργο του Σαίξπηρ, Μάκβεθ.

Σύμφωνα με μια αναπαράσταση της ανατίναξης που έγινε, διαπιστώθηκε ότι η ένταση της έκρηξης θα ήταν τεράστια. Οι μετρητές που τοποθετήθηκαν στα δωμάτια για να υπολογίσουν τη δύναμη της ανατίναξης διαλύθηκαν, ενώ οι απομιμήσεις του Βασιλιά και των υπουργών, επισκόπων κ.α. βρέθηκαν σε μεγάλη απόσταση από την τοποθεσία. Σύμφωνα με μελέτες, κανείς σε απόσταση 100 μέτρων δεν θα επιβίωνε, ενώ τα τζάμια του Αβαείου καθώς και τα τζάμια σε μια μεγάλη απόσταση από το Παλάτι θα είχαν θρυμματιστεί, μολονότι πρόκειται για τζάμια ενισχυμένης κατασκευής. Η δύναμη της έκρηξης έγινε αισθητή από μίλια μακριά. Ακόμα και η μισή ποσότητα πυρίτιδας να είχε χρησιμοποιηθεί, θα είχε σκοτώσει ακαριαία όλους όσους βρίσκονταν στη Βουλή των Λόρδων και τριγύρω.

Στις μέρες μας, ο θρύλος εξακολουθεί να είναι αγαπητός. Ο Guy Fawkes εμφανίζεται στη λίστα των «100 διασημότερων Βρετανών», του 2002, η οποία ψηφίστηκε από τον κόσμο. Η λίστα αυτή τον κατατάσσει ανάμεσα σε άλλους όπως ο Churchill, ο Johnny Rotten και ο David Beckham. Επίσης συμπεριλήφθηκε και στη λίστα των «50 μεγαλύτερων ανδρών του Yorkshire». Παρ’ ότι οι ενέργειες του Fawkes θεωρήθηκαν τρομοκρατικές, λέγεται ότι ήταν: «…ο μόνος άνθρωπος που μπήκε ποτέ στο Κοινοβούλιο με ειλικρινείς προθέσεις…». (Η φράση αυτή κυκλοφορούσε σε αναρχικές αφίσες κατά τις αρχές του 20ου αιώνα).

Έχει γίνει αναφορά του ονόματός του σε πολλά βιβλία, ποιήματα, όπως αυτά του T.S.Eliot, καθώς και σε τραγούδια. Σημειωτέον ότι οι Smiths, στο βινύλιο «The Queen is Dead», έχουν τη φράση «ο Guy Fawkes ήταν ιδιοφυΐα» χαραγμένη κοντά στο κέντρο του δίσκου. Τέλος, ο John Lennon τραγουδά στο τραγούδι του «Remember», το στίχο «Remember, remember, the 5th of November». Οι στίχοι ακολουθούνται από τον ήχο της έκρηξης.

Ένα διάσημο τετράστιχο τραγουδιέται συχνά τη «Νύχτα του Guy Fawkes», στη μνήμη της «Συνομωσίας της Πυρίτιδας»:

Remember, remember, the 5th of November

The Gunpowder Treason and plot

I know of no reason why Gunpowder Treason

Should ever be forgot.

Θυμήσου, θυμήσου την 5η Νοέμβρη

Την Προδοσία της Πυρίτιδας και της συνομωσίας

Δεν βρίσκω το λόγο γιατί η Προδοσία της Πυρίτιδας

Πρέπει ποτέ να ξεχαστεί.

Η λέξη «guy» εμφανίστηκε τον 19ο αιώνα και χαρακτήριζε έναν περίεργα ντυμένο άντρα, ενώ αργότερα πέρασε στην αμερικάνικη αργκό ως προσφώνηση για έναν οποιοδήποτε άντρα.

Δημοσιεύτηκε στη ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φύλλο 51, Ιούνιος 2006